Професорката по Уставно право и политички систем на Правниот факултет и член на Венецијанската комисија, Тања Каракамишева, денеска ја поднесе Иницијативата за оценка на уставноста на Законот за употреба на јазиците пред Уставниот суд, поддржана од 15 универзитетски професори од соодветните области на кои се однесува законот.
Правото не смее да биде предмет на политички пазар и монета за поткусурување на власта. Да се почитува мислењето на Венецијанската комисија кое ги содржи меѓународните стандарди за употреба на малцинските јазици и критичките укажувања за содржината и за аномалиите во постапката за донесување на овој закон, порача професорката.
Ви ја пренесуваме целата иницијатива на увид:
ДО
УСТАВНИОТ СУД
Ул. „Кеј Димитар Влахов“ бр. 19 –
Скопје
И Н И Ц И Ј А Т И В А
од група професори за поведување постапка пред Уставниот суд за оценување на уставноста на Законот за употреба на јазиците („Службен весник на Република Македонија“ број 7/2019), согласно член 110, алинеја 1 од македонскиот Устав
I.
Поаѓајќи од член 12 од Деловникот на Уставниот суд („Службен весник на РМ“, бр. 70/1992), а согласно член 112, став 1 од Уставот, како група професори поднесуваме Иницијатива за поведување постапка пред Уставниот суд за оценување на уставноста на Законот за употреба на јазиците („Службен весник на Република Македонија“, број 7/2019), при што од Уставниот суд бараме:
• согласно член 11, и член 71, алинеја 1, од Деловникот на Уставниот суд да донесе РЕШЕНИЕ ЗА ПОВЕДУВАЊЕ ПОСТАПКА за оценување на уставноста на Законот за употреба на јазиците („Сл. весник, бр. 7/2019),
• согласно Деловникот на Уставниот суд, а врз основа на начелата на приоритет и итност, во согласност со член 50, став 1 од Уставот, до донесувањето на конечната одлука, Уставниот суд да донесе Решение за ВРЕМЕНА МЕРКА со запирање од извршување на поединечните акти и дејствија преземени врз основа на оспорениот закон, поради ризик од штетните последици појавени како резултат на неговата примена по правата и слободите на граѓаните, и
• согласно член 70, алинеја 1, од Деловникот на Уставниот суд да донесе ОДЛУКА ЗА ПОНИШТУВАЊЕ на Законот за употреба јазиците („Сл. весник на РМ, бр. 7/2019) во целина.
II.
Причините за оспорување на Законот за употреба на јазиците („Сл. весник на РМ, бр. 7/2019) како и барањето за поништување на законот во целина се од формално-правен и материјално-правен карактер.
Од формално-правен карактер, како причини што го нарушуваат принципот на уставност и принципот на законитост на постапката за донесување на законот и што доведуваат до ништовност на Законот за употреба на јазиците се следниве:
1. Законот за употреба на јазиците излегува надвор од чл. 7 (амандман V) од Уставот, односно законот нема уставна основа за започнување на постапка за неговото донесување.
2. Согласно чл. 141, став 2 од Деловникот на македонското Собрание, основна обврска на Законодавно-правната комисија во Собранието е да го разгледа предлогот на законот од гледна точка на потребата од донесување на законот и неговата усогласеност со Уставот.
Имајќи предвид дека содржината на законот е спротивна на чл. 7 (амандман V) од Уставот, Законодавно-правната комисија во Собранието била должна да го врати предлог-законот поради усогласување на неговата содржина со содржината на чл. 7 (амандман V) од Уставот, со цел законот да биде уставно втемелен, односно да има уставна основа.
3. Законот за употреба на јазиците е донесен со европско знаменце, иако не постои право на ЕУ за јазичните политики, со што е злоупотребено европското знаменце за партиско-политички интереси на власта.
Во член 135 од Деловникот на Собранието на РМ се бара, воведот на законот со европско знаменце, покрај вообичаените елементи, како што се, оцена на состојбите во областа што треба да се уреди и причините за неговото донесување, целите, начелата и основните решенија на предлогот на закон, оцена на финансиските последици врз буџетот и другите јавни финансиски средства, како и процена на финансиските средства потребни за спроведување на законот, да содржи и:
– преглед на регулативите од други правни системи и усогласеност на предлогот на закон со правото на Европската унија,
– преглед на законите што треба да се изменат со донесувањето на законот и прописите што треба да се донесат за спроведување на законот и
– други последици што ќе произлезат од предложените решенија.
Во член 135 од Деловникот, исто така се вели дека, кога предлог-законот содржи одредби со кои се врши усогласување со правото на Европската унија, во воведот се наведуваат и податоци за изворниот акт на Европската унија со полн назив, број и датум.
Во член 135, став 5 од Деловникот е наведено дека со предлогот на закон се поднесува и изјава за усогласеност, потпис на надлежниот министер и јасно наведување на правниот акт на Европската унија со кој е извршено усогласувањето.
Во член 136 од Деловникот е утврдено : „Ако предлогот на закон не е подготвен во согласност со одредбите на овој деловник, претседателот на Собранието, пред да го достави на пратениците, ќе побара од предлагачот да го усогласи со одредбите на овој деловник. Ако предлагачот не го дополни предлогот на законот во рок од 15 дена од барањето на претседателот на Собранието се смета дека предлогот на законот не е поднесен“.
Со донесениот закон за употребата на јазиците ниту се усогласува одредена област со правото на ЕУ, ниту пак, истиот е дел од обврските што земјата ги има преземено кон ЕУ. Не постои никаква директива за јазици, или каков било друг правен акт на ЕУ од кој треба да произлезе обврска за донесување на ваков закон.
Во случајов, во прашање е политичка манипулација со европското знаменце и повреда на чл. 135 и на чл. 136 од Деловникот на Собранието од страна на предлагачот, со цел да ја оправда скратената постапка за донесување на законот за употреба на јазиците.
Предлагачот на законот го оправдал европското знаменце и скратената постапка на донесување на законот за употреба на јазиците преку повикување на целосна и доследна имплементација на Охридскиот Рамковен договор што е исто така манипулација, со оглед на фактот што Законот за употреба на јазиците излегува надвор од решенијата на Охридскиот Рамковен договор.
Законот за јазиците ја уредува употребата на албанскиот јазик на многу поширок начин од оној утврден и со Рамковниот договор (посебно во точка 6.5., 6.6., 6.7., 6.8, како и во Анекс Б).
Во Анекс Б, точка 8 од ОРД, насловена како : „Закони што се однесуваат на употребата на јазиците“ пишува: „Собранието, до крајот на мандатот, ќе усвои нова легислатива со која ќе ја регулира употребата на јазиците во органите на Република Македонија. Оваа легислатива треба да обезбеди дека: „на пленарните седници и во работните тела на Собранието, пратениците да може да се обраќаат на јазиците споменати во член 7, став 1 и 2 од Уставот “(како што е утврдено во Анекс А);
„законите ќе се објавуваат на јазиците споменати во член 7, став 1 и 2 од Уставот“ (како што е изменето во согласност со Анекс А); и
„сите јавни службеници може да го пишуваат своето име со писмото на кои било јазици, споменати во член 7, став 1 и 2 од Уставот (како што е изменето во согласност со Анекс А) во кои било службени документи“.
Собранието, до крајот на мандатот на сегашното Собрание, исто така, ќе усвои нова легислатива за издавање лични документи. До крајот на мандатот на сегашното Собрание, Собранието треба да ги измени сите релевантни закони со цел одредбите за употребата на јазиците да бидат во целосна согласност со оддел 6 од Рамковниот договор“.
4. Указот за прогласување на Законот за употреба на јазиците бр. 08–263/1 од 14 март 2018 („Сл. весник на РМ, бр. 7/19) заедно со текстот на оспорениот закон е објавен во „Службен весник на РМ“ бр. 7/2019 на неуставен начин.
При објавувањето на Указот за прогласување на Законот, направен е преседан, односно за прв пат во нашата 28-годишна правна историја, на местото каде што според Уставот треба да биде потпишан претседателот на Републиката е ставена фуснота со натамошно објаснување на формално-правните причини и уставнитe прекршувања што наводно произлегле поради непотпишување на Указот од страна на претседателот на Републиката.
Прво, Указот за прогласување на законот го има потписот од претседателот на Собранието на Македонија, но не и потписот на претседателот на Републиката со што е прекршен чл. 75, став 2 од Уставот каде се вели дека „Указот за прогласување на законите го потпишуваат претседателот на Републиката и претседателот на Собранието“.
Оспорениот Указ го нема потписот на претседателот на Републиката, но има потпис од заменикот генерален секретар на Собранието, Неџбедин Ибраими што е во спротивност со Уставот, но и со Деловникот на Собранието. Со сторениот преседан прекршен е и чл. 8, став 1, алинеја 4 од Уставот, или поконкретно темелната вредност на уставниот поредок, поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска.
Второ, претседателот на Собранието го прекршил чл. 67, став 3 од Уставот каде е регулирана инкомпатибилноста (неспојливоста) на функцијата претседател на Собранието со вршење на друга јавна функција, професија или функција во политичка партија“.
Во фуснотата што е ставена во спорниот указ се наведени причините зошто Указот го нема потписот на претседателот на Републиката со што претседателот на Собранието арбитрерно се ставил себеси во улога на судија на Уставниот суд кога констатирал дека тогашниот претседател на Републиката, проф. д-р Ѓорѓе Иванов, го прекршил Уставот. Ваквото дејствие на претседателот на Собранието, Таљат Џафери излегува надвор од неговите надлежности утврдени во Уставот и во Деловникот на Собранието.
Постапка за утврдување одговорност на претседателот на Републиката, согласно Уставот не беше покрената.
Трето, со Указот за прогласување на Законот за употреба на јазиците број 08-263/1 од 14 март 2018 година (“Службен весник на Република Македонија“ број 7/2019) и Законот за употреба на јазиците (“Службен весник на Република Македонија“ број 7/2019) се прекршени и член 51, член 52, став 2, член 75, став 2, член 82 и член 87 од Уставот.
Куса хронологија:
Во чл. 52, став 2 од Уставот стои дека „Законите се објавуваат во Службен весник на РМ најдоцна во рок од седум дена од денот на нивното донесување“.
Од друга страна, Законот за објавување на законите и другите прописи во Службен весник на РМ (1999) во чл. 6 вели дека: „Законите и другите прописи и акти се објавуваат по правило во првиот нареден број на Службен весник на РМ“.
Првата верзија од Законот за употреба на јазиците била изгласана на 11 јануари 2018, без учество на опозицијата.
На оваа верзија од Законот, тогашниот претседател на Републиката ставил вето што го поткрепи со бројни укажувања за неуставноста на текстот на Законот за употреба на јазиците.
И покрај ветото на претседателот, Собранието на својата 32. седница што се одржа на 14.03.2018 година, повторно ја стави на гласање оспорената содржина на Законот за употреба на јазиците без ниту една измена или дополнување како резултат на укажувањата на претседателот на Републиката. Законот бил донесен со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници со целосно игнорирање на забелешките на претседателот на Републиката.
Со оглед на фактот што претседателот на Собранието не ја закажал благовремено пленарната седница за повторна дискусија и гласање на ветираниот закон, не е испочитуван рокот од 30 дена, предвиден во чл. 173, став 2 од Деловникот на Собранието и чл. 38, став 3 од Законот за Собрание на РМ, во кој, владејачкото мнозинство имало деловничко и процедурално право повторно да го разгледа ветираниот закон од претседателот на Републиката.
Имајќи предвид дека законот бил донесен на 11 јануари 2018, а рокот од 30 дена, потребен за неговото повторно усвојување истекол на 11 февруари 2018, Собранието морало најдоцна до овој датум повторно да го усвои законот, што не било сторено.
Во чл. 52, став 2 од Уставот стои дека „законите се објавуваат во Службен весник на РМ најдоцна во рок од седум дена од денот на нивното донесување.
Максималниот уставно дозволен преклузивен рок за објава на оспорениот закон истекол на 21 март 2018, по што, законот не можел да се објави и да влезе во правна сила, односно не можел да произведе никакво обврзувачко дејство во правниот поредок. Спорниот закон е објавен на 14 јануари 2019 година, односно десет месеци по денот на неговото повторно изгласување, што е спротивно на темелната вредност на уставниот поредок „владеење на правото“ од член 8, алинеа 3 од Уставот.
Како причини од материјално-правен карактер со кои се нарушила материјалната уставност, а кои доведуваат до ништовност на законот за употреба на јазиците ги сметаме следниве:
1) Законот за употреба на јазиците („Сл. весник на РМ, бр. 7/2019)
Е ВО СПРОТИВНОСТ СО:
– Член 7 од Уставот (АМАНДМАН V) кој што гласи:
1.На целата територија во Република Македонија и во нејзините меѓународни односи службен јазик е македонскиот јазик и неговото кирилско писмо.
Друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните, исто така, е службен јазик и неговото писмо, како што е определено со овој член.
Личните документи на граѓаните кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик, се издаваат на македонски јазик и неговото писмо, како и на тој јазик и неговото писмо во согласност со закон.
Кој било граѓанин кој живее во единиците на локалната самоуправа во која најмалку 20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик, во комуникацијата со подрачните единици на министерствата, може да употреби кој било од службените јазици и неговото писмо.
Подрачните единици надлежни за тие единици на локална самоуправа одговараат на македонски јазик и неговото кирилско писмо, како и на службениот јазик и писмо што го употребува граѓанинот. Секој граѓанин во комуникација со министерствата може да употребува еден од службените јазици и неговото писмо, а министерствата одговараат на македонски јазик и неговото кирилско писмо, како и на службениот јазик и писмото што го употребува граѓанинот.
Во органите на државната власт во Република Македонија службен јазик различен од македонскиот јазик, може да се користи во согласност со закон. Во единиците на локалната самоуправа јазикот и писмото што го користат најмалку 20% од граѓаните е службен јазик, покрај македонскиот јазик и неговото кирилско писмо. За употребата на јазиците и писмата на кои зборуваат помалку од 20% од граѓаните во единиците на локалната самоуправа, одлучуваат органите на единиците на локалната самоуправа.
2. Со овој амандман се заменува членот 7 од Уставот на Република Македонија.
– Член 8, став 1, алинеја 1, 3, 4 и 11 и член 8, став 2 од Уставот кои гласат:
Член 8
Темелни вредности на уставниот поредок на Република Македонија се:
– ОСНОВНИТЕ СЛОБОДИ И ПРАВА НА ЧОВЕКОТ И ГРАЃАНИНОТ, ПРИЗНАТИ ВО МЕЃУНАРОДНОТО ПРАВО И УТВРДЕНИ СО УСТАВОТ;
– слободното изразување на националната припадност, соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и другите јавни институции на сите нивоа,
– ВЛАДЕЕЊЕ НА ПРАВОТО;
– ПОДЕЛБАТА НА ДРЖАВНАТА ВЛАСТ НА ЗАКОНОДАВНА, ИЗВРШНА И СУДСКА;
– политичкиот плурализам и слободните непосредни и демократски избори;
– правната заштита на сопственоста;
– слободата на пазарот и претприемништвото;
– хуманизмот, социјалната правда и солидарноста;
– локалната самоуправа;
– уредувањето и хуманизацијата на просторот и заштитата и унапредувањето на
животната средина и на природата и
– ПОЧИТУВАЊЕ НА ОПШТОПРИФАТЕНИТЕ НОРМИ НА МЕЃУНАРОДНОТО ПРАВО.
ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА СЛОБОДНО Е СЕ ШТО СО УСТАВОТ И ЗАКОНОТ НЕ Е ЗАБРАНЕТО.
– Член 9 од Уставот кој гласи:
Член 9
Граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување; имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
– Член 16, став 1 од Уставот кој гласи:
Член 16
Се гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата.
Се гарантира слободата на говорот, јавниот настап, јавното информирање и слободното основање на институции за јавно информирање.
Се гарантира слободниот пристап кон информациите, слободата на примање и пренесување на информации.
Се гарантира правото на одговор во средствата за јавно информирање.
Се гарантира правото на исправка во средствата за јавно информирање. Се гарантира правото на заштита на изворот на информацијата во средствата за јавно информирање.
Цензурата е забранета.
– Член 51 од Уставот кој гласи:
Член 51
Во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон.
Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.
– Член 75 од Уставот кој гласи:
Член 75
Законите се прогласуваат со указ. Указот за прогласување на законите го потпишуваат претседателот на Републиката и претседателот на Собранието. Претседателот на Републиката може да одлучи да не го потпише указот за прогласување на законот.
Собранието повторно го разгледува законот и доколку го усвои со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, претседателот на Републиката е должен да го потпише указот.
Претседателот е должен да го потпише указот, доколку според Уставот, законот се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.
***********
Како предлагачи на оваа иницијатива сметаме дека целиот Закон за употреба на јазиците („Службен весник на Република Македонија“, број 7/2019) е спротивен на чл. 7 (амандман V) од Уставот.
1.1. ПРОБЛЕМИ СО НАСЛОВОТ НА ЗАКОНОТ КОЈ НЕ СООДВЕТСТВУВА СО ЧЛ. 7 (АМАНДМАН V) ОД УСТАВОТ
Најнапред, сакаме да му обрнеме внимание на Уставниот суд дека самиот наслов нема уставен основ, затоа што не води сметка и отстапува од уставната формулација содржана во член 7 (амандман V), став 2, што гласи: „Друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните, исто така е службен јазик и неговото писмо, како што е определено со овој член“.
Насловот на оспорениот закон внесува правна забуна дека се однесува на сите јазици, односно на македонскиот јазик, на јазикот што го зборуваат најмалку 20% граѓани на територијата на државата и во единиците на локалната самоуправа, како и на јазиците што ги зборуваат припадниците под 20 % од граѓаните во единиците на локалната самоуправа.
Фактот дека во правниот систем на државата има Закон за употреба на македонскиот јазик“, во чиј член 2, став 2 е утврдено дека: „ Употребата на македонскиот јазик, како службен јазик е право и должност на граѓаните на Р. Македонија“, не ја отстранува конфузијата врзана за прашањето на кои јазици се однесува Законот за употреба на јазиците.
Законот за употреба на јазиците не води сметка за постоењето на Законот за употреба на македонскиот јазик“ („Службен весник на РМ“ бр. 98/05, 89/08, 116/10, 187/13 и 152/15).
Насловот Закон за употреба на јазиците не само што го негира постоењето на Законот за употреба на македонскиот јазик, туку се апстрахира и од Законот за употреба на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните на Р. Македонија и во единиците на локалната самоуправа („Службен весник на Р. Македонија“, бр 101/2008 и 100/2011) што бил во важност до донесувањето на новиот закон.
Ако предлагачот на Законот за употреба на јазиците во воведот констатирал потреба од доуредување на правната материја со која се регулира употребата на јазиците, тогаш е јасно дека не постоела потреба од нов закон, туку евентуално од изменување и дополнување на законот од 2008.
Сметаме дека насловот на претходниот закон, „Закон за употреба на јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во РМ и во единиците на локалната самоуправа“ од 2008 година е на линија на уставната норма, за разлика од насловот на оспорениот закон.
2. Оспорениот со оваа иницијатива Закон за употреба на јазиците ја уредува употребата на албанскиот јазик во далеку поширок обем од уставниот обем. Имено, чл. 7 (амандман V) од Уставот не зборува децидно и само за употребата на албанскиот јазик, како што е тоа утврдено во чл. 1, став 2 од оспорениот закон.
По однос на насловот на законот можеме да го заклучиме следново.
Називот на законот не води сметка за чл. 7 (амандман V), став 2 и став 6 од Уставот.
Став 2 од чл. 7 (амандман V) гласи: „Друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните, исто така, е службен јазик и неговото писмо, како што е определено со овој член“.
Став 6 од чл. 7 (амандман V) гласи: „Во органите на државната власт во Република Македонија службен јазик различен од македонскиот јазик, може да се користи во согласност со закон. Во единиците на локалната самоуправа јазикот и писмото што го користат најмалку 20% од граѓаните е службен јазик, покрај македонскиот јазик и неговото кирилско писмо. За употребата на јазиците и писмата на кои зборуваат помалку од 20% од граѓаните во единиците на локалната самоуправа, одлучуваат органите на единиците на локалната самоуправа.
Чл. 7 (амандман V), став 2 е уставен основ и рамка за законско конкретизирање на употребата на јазикот што го зборуваат најмалку 20% граѓани во Македонија…, додека став 6, за употребата на јазикот што го зборуваат најмалку 20% граѓани во единиците на локалната самоуправа.
За разлика од Законот за употреба на јазикот што го зборуваат 20% граѓани во Македонија и во единиците на локалната самоуправа, називот Закон за употреба на јазиците нема правна дикција, ниту правно кореспондира со чл. 7 (амандман V), став 2, 3, 4, 5, и 6.
Амандманот V оперира со бројката 20%, а не со именување на друг службен јазик, воден од воведните одредби на Охридскиот рамковен договор, „како рамка за мирен и хармоничен развој на цивилното општество со почитување на етничкиот идентитет и интересите на сите македонски граѓани“, како и од основните принципи на Охридскиот рамковен договоор за „зачувување на унитарниот крактер на државата и непостоење на територијални решенија за етнички прашања“, како и потребата да се сочува и рефлектира во јавниот живот мултиетничкиот каракер на македонското општество“, што наоѓа израз и во уставната формулација за унитарниот карактер на државата , како и за мултиетничкиот карактер на општеството, во Преамбулата на Уставот. Законот за јазиците треба да се држи до уставната терминологија и до уставните норми, бидејќи согласно чл. 51 од Уставот „законите мора да се во согласност со Уставот“.
1.2. ПРАВНИ НЕДОСЛЕДНОСТИ МЕЃУ ЗАКОНОТ ЗА УПОТРЕБА НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК И ОСПОРЕНИОТ ЗАКОН ЗА УПОТРЕБА НА ЈАЗИЦИТЕ
Во чл. 1, став 1 од законот за употреба на јазиците законодавецот го презел, поточно препишал чл. 7 (амандман V), став 1 од Уставот, но во истиот не упатил на Законот за употреба на македонскиот јазик како посебен закон, lex specialis. На законодавецот не му е јасно дека само јазикот од став 1, односно македонскиот јазик како службен јазик важи erga omnes, на целата територија на државата и во меѓународните односи.
Чл. 1, став (2) не се повикува на Уставот, односно на чл. 7 (амандман V), став 6 од Уставот, туку сам на себе, доделувајќи си „конститутивен“ карактер. Законодавецот заборава дека службените јазици од став 2 се употребуваат согласно и во рамките на ставовите 3, 4, 5 и 6 на амандманот V, со што законските норми ги конструира неуставно.
Уставно усогласената формулација на чл. 1, став 2 од законот би требала да гласи: „Друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија и во единиците на локалната самоуправа, исто така, е службен јазик и неговото писмо, согласно став (2) и став (6) на Амандманот V и согласно овој закон.
1.3. НЕУСОГЛАСЕНОСТ НА ЗАКОНОТ СО УСТАВОТ ВО ДЕЛОТ НА УПОТРЕБА НА ДРУГ ЈАЗИК РАЗЛИЧЕН ОД МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК
1.Ако уставотворецот имал намера да го изедначи јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните на целата територија на државата со македонскиот јазик, тогаш тој би го лоцирал јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните на целата територија уште во став 1 од чл. 7 (амандман V) од Уставот. При тоа, став 2 од член 7 (амандман V) не би содржел формулација „како што е определено со овој член“, туку би гласел „друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните се употребува на цела територија на државата“, а не како сега само во единиците на локалната самоуправа каде што најмалку 20% од граѓаните зборуваат друг јазик, различен од македонскиот јазик.
2.Чл. 7 (амандман V) од Уставот прави јасна разлика меѓу употребата на јазиците од став 2 од страна на граѓаните со органите на државната власт, или во единиците на локалната самоуправа на друг јазик, различен од македонскиот јазик.
3.Чл. 7, став 4 (амандман V) од Уставот никаде не уредува колективно право што мора да се остварува во рамките на органите на државната власт, туку зборува за лично, индивидуално право на употреба/комуникација на граѓаните кои зборуваат различен јазик од македонскиот со наведените органи. Ова значи дека Уставот, правото на употреба на друг јазик различен од македонскиот го регулира како лично, индивидуално право на секој граѓанин, што може, но и не мора да се употреби кога има потреба да се обрати на јазик различен од македонскиот, а не како колективно право на заедниците.
4.Во чл. 7 (амандман V) од Уставот се вели дека граѓанинот има право да комуницира, да се обраќа до органите на државната власт на својот јазик, но тоа не значи обврска на органите на државната власт нивната внатрешна и нивната меѓу-институционална комуникација да мора да ја вршат и на албански јазик. Уставот никаде не вели дека тоа е обврска. Уште повеќе, Уставот никаде не ја регулира постојаната употреба на албанскиот јазик како втор службен јазик по автоматизам со цел албанскиот јазик да биде изедначен со македонскиот јазик во органите на државната власт.
Напротив.
Во чл. 7 (амандман V), став 1 и 2 од Уставот се прави јасно и прецизно разграничување во употребата на македонскиот јазик како службен јазик и неговото писмо како службено писмо на целата територија на РМ и во меѓународните односи, од една страна, и друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните, кој исто така може да биде службен јазик, но така како што е определено со овој член, односно со ставовите 2, 3, 4, 5 и 6 на амандманот V од Уставот.
5.Последниот дел од став 2 на чл. 7 (амандман V) од Уставот: „како што е определено со овој член“ јасно ја дефинира рамката во која мора да се движи законот за употреба на јазиците. Овој дел од ставот утврдува, гарантира обврска за секој граѓанин и за секого дека употребата на другите службени јазици во државата ќе мора да биде во согласност со уставната норма, а законот мора да се движи во нејзините рамки. Законот за употреба на јазиците е поставен над Уставот, над уставната норма, и создава обврски за сите граѓани и за сите физички и правни лица во државата да го употребуваат албанскиот јазик на целата територија на државата што не е предвидено, ниту е загарантирано со став 2, туку само со став 1 од чл. 7 (амандман V) на Уставот.
Билингвизмот или мултилингвизмот постои само на ниво на единиците на локалната самоуправа, согласно став 6 од чл. 7 (амандман V) од Уставот.
6.Намерата на законодавецот албанскиот јазик да го изедначи со македонскиот јазик на територијата на цела држава и со тоа да биде неусогласен со чл. 7 (амандман V), став 1 од Уставот е очигледна уште во член 1 од Законот за употреба на јазиците. Во член 1, став 2 стои „друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните (албански јазик), исто така, е службен јазик и неговото писмо, согласно овој закон“. Издвојувањето на албанскиот јазик во заграда и неговото регулирање како „службен јазик согласно овој закон“ е противуставно.
7.Имено, за разлика од чл. 7 (амандман V), став 2 од Уставот каде што е утврдено дека „друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните, исто така, е службен јазик и неговото писмо, како што е определено СО ОВОЈ ЧЛЕН, и на недвосмислен начин се упатува на обврска за законско уредување на употребата на јазиците согласно членот од Уставот, Законот за употреба на јазиците во член 1, став 2 вели дека „Друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните (албански јазик) исто така, е службен јазик и неговото писмо, СОГЛАСНО ОВОЈ ЗАКОН. Уставот обврзува за почитување на уставниот член, додека законот обврзува за почитување на ЗАКОНОТ што е повреда на хиерархијата на правните норми воспоставена согласно Уставот во правниот систем на државата.
1.4. НЕУСТАВНО ПРОШИРЕН ОПСЕГ НА ПРИМЕНА НА АЛБАНСКИОТ ЈАЗИК КАКО ВТОР СЛУЖБЕН ЈАЗИК НА ЦЕЛА ТЕРИТОРИЈА НА ДРЖАВАТА
1. Во член 1, став 3 од законот за употреба на јазиците се проширува опсегот на примена на овој закон. Така, во став 3 стои дека „во сите органи на државната власт во РМ, централни институции, јавни претпријатија, агенции, дирекции, установи и организации, комисии, правни лица кои вршат јавни овластувања согласно закон и други институции, службен јазик покрај македонскиот јазик и неговото писмо е и јазикот што го зборуваат 20% од граѓаните на РМ и неговото писмо, на начин определен со овој закон“.
За разлика од чл. 1, став 3 од законот, во чл. 7 (амандман V), став 5 стои „Во органите на државната власт во РМ службен јазик различен од македонскиот јазик може да се користи во согласност со закон“.
Оттука, се поставува прашањето дали органи на државна власт се факултетите, универзитетите, средните и оосновните училишта, градинките, здравствени домови, здравствени клиники, културните установи, социјалните установи, стопанските комори, јавните претпријатија и разни други комисии, одбори, тела, организации и слично каде согласно оспорениот закон се наметнува обврска за употреба на албанскиот јазик?
Дали законодавецот МОЖЕ да ја прошири употребата на албанскиот јазик надвор од уставната норма, и дали преку проширувањето на обврската за употреба на албанскиот јазик на сите физички и правни лица што вршат јавни овластувања, согласно закон, како и во други институции и организации, законодавецот МОЖЕ да наметне обврска за употреба на албанскиот јазик како службен јазик на цела територија на земјата? Не, тоа е секако спротивно на Уставот.
Согласно чл. 1, став 3 од оспорениот закон, во сите овие, а и во многу други органи, организации, институции, тела, комисии, одбори и слично службен јазик покрај македонскиот јазик и неговото писмо е предвидено да биде и албанскиот јазик и неговото писмо. Дека законодавецот има намера да го официјализира албанскиот јазик како втор службен јазик на цела територија на државата се гледа и во чл. 1, став 4 од законот каде е одделена употребата на друг јазик, различен од македонскиот во единиците на локалната самоуправа.
Ова значи дека со првите три става на член 1 од оспорениот закон, освен македонскиот се инаугурира и албанскиот јазик како рамноправен службен јазик на целата територија на државата, за да во став 4, законодавецот се враќа на уставната норма дека статус на службен јазик има јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во единиците на локалната самоуправа. Ваквата неуставна дистинкција има за цел најнапред, да ги изедначи и оддели „двата службени јазика“, македонскиот и албанскиот, како јазика што се зборуваат на цела територија на државата (во член 1, став 2 и 3), од другите службени јазици што можат да се користат во единиците на локалната самоуправа, каде друг таков јазик користат најмалку 20% од граѓаните (член 1, став 4), спротивно на чл. 7 (амандман V) од Уставот.
Ова неуставно разграничување продолжува и во член 2 од оспорениот закон, во кој се вели дека „граѓаните имаат право да употребуваат кој било од наведените службени јазици и нивни писма од член 1, став 1 и 2 од овој закон. Се наведува дека „институциите од член 1, став 3 од законот, како и другите институции имаат обврска да им овозможат на граѓаните користење, употреба и примена на тие службени јазици и нивните писма во која било постапка, како и спроведување на тие постапки на тој службен јазик и писмо“. Со ваквата формулација, односот меѓу македонскиот јазик и албанскиот јазик неуставно се трансформира од однос „на македонски“ и „на албански“ во „или на македонски“, или „на албански јазик“.
2. Неуставноста се гледа во фактот дека она што во чл. 7 (амандман V), став 5 гласи: „Во органите на државната власт во Република Македонија службен јазик раличен од македонскиот МОЖЕ ДА СЕ КОРИСТИ во согласност со закон“ е диспозитивна нормa, со дејство inter partes, односно меѓу граѓанинот кој припаѓа на заедницата која брои најмалку 20% и државниот орган, а не задолжителна норма, односно парламентарното мнозинство решило уставното „може“ да го трансформира во законско „мора“ преку формулацијата „во органите на државната власт службен јазик е и јазикот што го зборуваат 20%“, што никаде во амандманот V на член 7 од Уставот не е напишано.
Законот промовира двојазичност на цела територија на државата во најразлични органи и институции без уставен основ. Станува збор за широк опсег на употреба на албанскиот јазик во органи, организации, тела, комисии, одбори, агенции и слично со што се креира вистински правен галиматијас без да се води сметка за чл. 7 (амандман V), став 3, 4, 5 и 6 од Уставот.
3. Понатаму, член 2, став 1 од оспорениот закон е неуставен затоа што уставната дикција на чл. 7 (амандман V) во односот „македонски јазик како службен јазик“ и „јазикот што го зборуваат најмалку 20 % граѓани во Р. Македонија или во единиците на локалната самоуправа“ е „и/и“, а не „или/или“, како што предвидува овој член, односно секогаш е присутен македонскиот јазик како јазик на целата територија и меѓународните односи, а другиот службен јазик може да биде покрај него, а не наместо него.
Оттука, не е проблемот во тоа странка да побара употреба на јазик што го зборуваат 20% граѓани во која било постапка (превод во текот на процесните дејствија или документи), но уставно е спорно СПРОВЕДУВАЊЕТО НА ПОСТАПКИТЕ НА ТОЈ ЈАЗИК, па дури и кога само еден од учесниците го говори истиот, што нужно води кон подолга и поскапа постапка, со закана од „изгубеност во преводот“.
4.Всушност, ваквото решение не само што е во спротивност со чл. 7 (амандман V) од Уставот, туку излегува и од Охридскиот рамковен договор (Анекс А, точка 6.7 (Во кривичните и граѓански постапки на кое било ниво, обвинетиот или која било друга страна има право на превод на државен трошок на сите дејствија, како и документи во согласност со документите на Советот на Европа (Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства, потпишана и ратификувана од Македонија и Европската повелба за регионални и малцински јазици, потпишана во 1996, но не и ратификувана).
Во чл. 2, став 2 од оспорениот закон е предвидено дека: „кој било службен јазик од член 1 став (1) и (2) може да се употребува во сите постапки: судски, управни, извршни, предистражни, истражни, кривични, прекршочни, парнични, вонпарнични, за извршување на санкции и други постапки“.
Овој став е неуставен (спротивен на став 1 од чл. 7 (амандман V) од Уставот, затоа што македонскиот јазик, иако задолжителен, е сведен на факултативен, преку формулацијата: „било кој јазик од став 1 и 2 од овој закон“. Згора, не може со закон што се носи со релативно мнозинство плус мнозинство од оние пратеници што не се мнозинство во РМ да се усогласуваат одредби од закони што се носат со 2/3 или апсолутно мнозинство од пратениците.
5. Во чл. 2, став 2 од оспорениот закон неуставно, односно спротивно на амaндман V на член 7 од Уставот, македонскиот јазик се изедначува со кој било друг јазик што го зборуваат 20%, преку примена на формулата „или/или“, наместо „и/и“, односно покрај македонскиот јазик. Исто така, законодавецот превидел (намерно или не) дека употребата на друг службен јазик во различните постапки е предмет на други закони каде се уредени постапките и тие, поради значењето на материјата што ја регулираат, се донесуваат или со аполутно мнозинство, или (во најголем дел) со 2/3 мнозинство од пратениците.
Впрочем, именката „закони“, а не „закон“ ја користи и Рамковниот договор (Анекс Б, точка 8), додека кога се во прашање постапките, во точка 6.7 од Рамковниот договор се инсистира на правото на превод на документите, како и на дејствијата на јазикот на која било страна во постапката, во согласност со документите на Советот на Европа: Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и Европската повелба за регионални и малцински јазици, на што упатува и Венецијанската комисија во своето мислење.
6. Чл. 2, став 3 од оспорениот закон е неуставен и поради фактот што истиот не е во согласност со чл. 7 (амандман V), став 5 од Уставот кој што не вели дека во државните органи службен јазик е и јазикот што го зборуваат 20% граѓани, туку дека „во органите на државната власт, службен јазик различен од македонскиот, може да се користи во согласност со закон. Ваквата одредба е во духот на Рамковниот договор, односно точка 8 (Закони што се однесуваат на употребата на јазиците) каде во став 2 се вели дека: „пратениците може да се обраќаат на пленарните седници и на работните тела во Собранието и на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Р. Македонија.
Значи, ниту во Рамковниот договор, ниту во чл. 7 (амандман V) од Уставот не пишува дека службен јазик во Собранието или во кој било друг државен орган е и јазикот што го зборуваат најмалку 20 % од граѓаните. Употребата на јазикот на 20% од граѓаните е диспозитивна, а не облигаторна и зависи од барањето на индивидуата, а не е обврска за органот, институцијата и слично.
7. Во овој став, исто така, не само неуставно, туку и спротивно на номотехничките стандарди се наведени не само државни органи, туку и дејностите од општ интерес (образование, здравство, наука, култура, инфраструкутура, лични документи (иако, тие се предмет на посебен закон), па дури и категоријата „економија“ што остава и отвора широк простор за неуставно постапување затоа што тоа не се врзува за единиците на локалната самоуправа во кои живеат 20% граѓани кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот, туку неуставно се шири на целата територија со што се брише разликата на статусот на јазикот што го зборуваат 20% од граѓаните и статусот на македонскиот јазик, како единствен службен јазик на целата територија и во меѓународните односи (чл. 7 (амандман V), став 1 од Уставот.
8. Освен тоа, овој член не води сметка за чл. 2, став 2 од Законот за употреба на македонскиот јазик каде стои дека „познавањето на македонскиот јазик е право и должност на секој граѓанин“, а инсистирањето на службена комуникација во државните и сите други органи и организации и на јазикот на 20% од граѓаните кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик дури и ако ЕДЕН ОД ИЗБРАНИТЕ ИЛИ ИМЕНУВАНИ ФУНКЦИОНЕРИ ЗБОРУВА СЛУЖБЕН ЈАЗИК РАЗЛИЧЕН ОД МАКЕДОНСКИОТ, не само што не води сметка за Уставот, туку се заканува со нерационалност и неразумно трошење пари, како и со опасност од хронично недоразбирање меѓу функционерите поради „изгубеност во преводот“.
1.5. ДРУГИ УСТАВНИ НЕКОНЗИСТЕНТНОСТИ НА ЗАКОНОТ
1. На член 4 од законот не му е местото во овој закон, туку во Законот за Собранието и во Деловникот на Собранието. Како што е веќе нотирано погоре овој член е надвор од Рамковниот договор, односно од Анекс Б, точка 8, каде се прецизира дека „пратениците на пленарните седници и во работните тела на Собранието може ДА СЕ ОБРАЌААТ на јазикот на 20 % граѓани во РМ“, како и од чл. 7 (амандман V), став (1), (2) и (5) од Уставот.
2.Став 3 на член 4 од законот, исто така, не произлегува од Рамковниот договор и е надвор од чл. 7 (амандман V), став 5 од Уставот со оглед на децидната одредба за употребата на јазикот на пратениците во Рамковниот договор, точка 8, од анекс „Б“ насловена како „Закони што се однесуваат на употребата на јазиците.“
3.Став 5 на член 4 од законот е надвор од Рамковниот договор, односно од точка 8 на Анекс „Б“, како и од чл. 7 (амандман V) став (1), (2) и (5) и води кон опасност од два различни стенограми, два различни материјали и документи, две различни евиденции, две вистини, хронична неусогласеност, јазични спорови, недоразбирање, па и две собранија во едно: едно, што ќе функционира на македонски јазик и друго, на албански, зошто не само комуникацијата, туку и записниците, архивата и целата друга коресподенција ќе се одвива на двата јазика. Која ќе биде автентичната коресподенција ако се појават разлики во преводот?
4.Предвидените мерки за задолжителна употреба на албанскиот јазик, кога се работи за стенограми, документација и архиви, веб-страници, печати и називи, надвор од единиците на локалната самоуправа каде што најмалку 20% од граѓаните зборуваат друг јазик различен од македонскиот ќе го легитимираат двојазичниот и двонационалниот идентитет на РМ, со што ќе го деградираат стекнатото државно конститутивно право на македонскиот народ и ќе го релативизираат статусот на македонскиот јазик утврден уште во документите од АСНОМ како интегративен инструмент на сите граѓани и заедници во РМ и ќе ги дискриминираат помалите етнички/јазични заедници спротивно на чл. 9 од Уставот.
5. И член 5 од оспорениот закон е надвор од Рамковниот договор и нема основ во чл. 7 (амaндман V) од Уставот. Цел член 5 е надвор од Рамковниот договор (точка (6.4; 6.5; 6.6; 6.7; и 6.8 и точка 8. од Анексот „Б“), затоа што во нив не се споменува избран и/или именуван функционер на Владата, туку само пратениците.
Овие одредби не се ниту конкретизација на чл. 7 (амандман V), став 5 од Уставот, затоа што тој предвидува можност за користење на службен јазик различен од македонскиот, а не пропишува дека „службен јазик во државните органи е и јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните“.
6. Член 6, став 1 од оспорениот закон наметнува обврска за сите државни и други органи, организации со јавни овластувања, правни лица …. да обезбедат употреба, комуникација и постапки на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните со што го промовира истиот како службен јазик на целата територија, секаде и во секоја ситуација, не водејќи сметка за разликата утврдена во чл. 7 (амандман V), став 1, 2 и 6 од Уставот. Ако интенцијата на уставотворецот била да воведе двојазичност во смисла на член 6 од законот не би имало став 1 и 2 во чл. 7 (амандман V) од Уставот, ниту би се упатувало на решенијата од став 3, 4, 5 и 6. Во ставовите 3, 4, 5 и 6 се конкретизира обемот на службената употреба на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните.
7. За став 2 од член 6 на оспорениот закон важи горенаведената констатација, односно нема ниту уставен основ, ниту правна логика сите одлуки, акти и легитимации на сите органи во секоја прилика да се издаваат покрај на македонски и на јазикот што го говорат најмалку 20% од граѓаните во земјата. И ставот (4) на член 6 нема уставен основ затоа што задолжителното објавување на веб-страниците на институциите и нивната содржина покрај на македонски и на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните не произлегува од чл. 7 (амандман V) од Уставот.
8. Законот не може да го менува, односно дополнува Уставот, туку само да ги конкретизира неговите одредби. Став 1 на член 7 од оспорениот закон, кога се во прашање називите на органите во единиците на локалната самоуправа во кои има најмалку 20% граѓани кои говорат службен јазик различен од македонскиот е во рамките на став 6 од чл. 7 (амандман V) од Уставот, но кога предвидува сите називи, во сите државни и недржавни органи да бидат двојазични е неуставен. Освен тоа, на формулацијата „називите ќе бидат со иста големина и фонт, при што називот на македонски јазик и писмо ќе биде напишан прв“ не и е место во овој закон, затоа што постои Закон за употреба на македонски јазик. Компаративната пракса укажува на нееднаква големина на буквите на службениот јазик на целата територија и регионалниот јазик, исто како кај големината на државното знаме и знамињата на малцинствата/заедниците.
9. Член 7, став 2 од законот излегува надвор од чл. 7 (амандман V), став 4 и 6, затоа што ја проширува примената на јазикот на 20% во пишувањето на називите на подрачните единици и кога барем една единица на локална самоуправа од покриените со подрачната единица има 20% граѓани кои говорат друг службен јазик. Став 3 е надвор од став 4, став 5 и став 6 од чл. 7 (амандман V) од Уставот, затоа што ако според став 4 „граѓанинот кој живее во единица на локална самоуправа во која најмалку 20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот може да комуницира со подрачните единици и со министерствата и на својот јазик и да добие одговор, покрај на македонски и на тој јазик и писмо“, ова не значи воведување двојазичност во сите државни органи, агенции и „правни лица“, па нема правна логика печатите на истите да бидат двојазични.
Ниту став 5 не е уставен основ за двојазичност на печатите во државните органи. Ставот 6 од чл. 7 (амандман V) од Уставот е правен основ печатите на институциите на единиците на локалната самоуправа во кои има најмалку 20% од граѓаните кои зборуваат јазик различен од македонскиот да бидат и на јазикот што го говорат тие граѓани. Став 4 од член 7 на оспорениот закон вели дека „институциите од став 1 на овој член ќе овозможуваат и придонесат во работата ефективно да се користат, употребуваат и применат македонскиот јазик и неговото кирилско писмо и јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните и неговото писмо. Овој закон не се однесува на употребата на македонскиот јазик, за кој постои посебен закон.
10. Член 8, став 1 од оспорениот закон не се однесува на јазикот поради што не му е место во овој закон. Кога се зборува за јазикот и писмото што се употребува на парите и марките мора да се има на ум дека тие важат на целата територија и се врзани за монетарниот суверенитет на земјата кој е дел од државниот суверенитет.
Исто така, и на став (2) од чл. 8 не му е местото во овој закон, туку во други закони. Освен тоа, горенаведената напомена важи и за овој став, затоа што станува збор за инструменти кои се во оптек на целата територија, а не на територијата каде живеат 20% од граѓаните на државата или 20 % од граѓаните на единицата на локалната самоуправа.
Став 3 од чл. 8 е во согласност со чл. 7 (амандман V), став 6 од Уставот, но само кога се работи за градски и општински, а не и за државни органи и институции.
11. На член 9, став (1-8) не му е местото во овој закон, затоа што е предмет на регулирање во други закони, со кои се регулираат постапките кои немаат врска со културниот идентитет на заедниците, и кои се носат со далеку посилно парламентарно мнозинство. Овие одредби се надвор од чл. 7 (амандман V), став 5 од Уставот.
Ваквиот пристап отстапува од анекс „Б“, точка 8 на Рамковниот договор во која се вели: Собранието ќе изврши измена на СИТЕ РЕЛЕВАНТНИ ЗАКОНИ за да ги усогласи нивните одредби со делот „6“ ( 6.1-6.8) од Рамковниот договор. Значи, никаде, па ни тука, во Рамковниот договор нема одредба за еден Закон за употреба на јазиците. Всушност, ова е предвидено и при донесувањето на Законот за употреба на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во РМ и во единиците на локалната самоуправа.
12. Според член 9 од оспорениот закон, во судските, управните, кривичните, прекршочните постапки, парничните и вонпарничните постапки, во извршните постапки, во предистражните и истражните постапки, во постапката за извршување на санкции, како и во другите постапки пред судовите, јавните обвинителства, како и во сите други органи, тела и институции, граѓаните имаат право да употребуваат кој било од наведените службени јазици од член 1, став 1 и став 2 од оспорениот закон. Во член 9 од законот стои дека сите судови, јавни обвинителства, како и сите други органи, тела, и други институции СЕ ОБВРЗАНИ да го овозможат користењето, употребата и примената на кој било од службените јазици од член 1, став 1 и 2 и нивните писма во тие и други постапки.
13.Предвидено е дека во судските, управните, кривичните и прекршочните постапки, парничните и вонпарничните постапки, извршните постапки, предистражните и истражните постапки, во постапката за извршување на санкции, како и во другите постапки пред судовите, јавните обвинителства, како и сите други органи, тела и институции, на барање на само еден граѓанин, странка во постапката што сака да го применува албанскиот јазик, тоа да му биде задолжително овозможено како составен дел на постапката. При тоа, со овој член не се предвидува само право на странката на преведувач на другиот јазик, како што е уредено со постојниот закон, туку е предвидена кумулативна примена на македонскиот јазик и неговото писмо и на албанскиот јазик и неговото писмо како обврска за државните органи.
14. Сите судски постапки, како и постапките во сите други органи и тела ќе се водaт на македонски јазик и неговото кирилско писмо, и на јазикот кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во државата и неговото писмо ако судија, јавен обвинител, странка, или друг учесник во постапката е лице кое зборува јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија. Тоа значи дека постапките пред судовите и јавните обвинителства, како и пред сите други органи и тела ќе се водат на двата, како што е предвидено со законот, службени јазика во државата – на македонскиот јазик и неговото писмо и на албанскиот јазик и неговото писмо доколку судија, јавен обвинител, странка или друг учесник во постапката е лице кое зборува јазик кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија. Овие одредби се спротивни на чл. 7 (амандман V) од Уставот.
15. Сите одлуки, писмена и други акти што произлегуваат од постапките утврдени во член 2 на оспорениот закон ќе треба да се носат и да се издаваат на двата службени јазика доколку судија, јавен обвинител, странка или друг учесник во постапката е лице кое зборува јазик кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија. Од овој член може да се заклучи дека водењето на судските постапки и донесувањето и издавањето на судските одлуки на македонски јазик и на албански јазик и нивните писма ќе се спроведува според етничката припадност на судијата, јавниот обвинител, странката или друг учесник во постапката. Ако едно од наведените лица е албанец по етничка припадност, постапката ќе мора да се води и на албански јазик, и одлуките да се донесуваат и издаваат на двата службени јазика на целата територија на државата.
Што ќе значи ова од практичен аспект?
На пример: Ако се спроведува кривична постапка пред суд по поднесено обвинение против 5 обвинети лица, во која постапка има 5 бранители, јавен обвинител, еден судија и двајца судии поротници, 2 вештаци и десет сведоци или вкупно 26 лица, и ако само едно од тие лица е албанец, постапката пред судот задолжително ќе мора да се води на македонски јазик и неговото писмо, и на албански јазик и неговото писмо. Ова значи дека ќе мора да се водат два записника за главната расправа на македонски јазик и на албански јазик, и на нивните писма, ќе мора да има двајца записничари и двајца преведувачи. Ако се водат два записника на двата јазика, кој ќе ги диктира записниците и кој записник ќе се смета за веродостоен, тој на албански или тој на македонски јазик? Кој ќе ја утврди веродостојноста на записниците? Што со постапката пред повисокиот суд, во жалбената постапка?
16. Овој пример се однесува и на сите други судски постапки: прекршочни, парнични, прекршочни, вонпарнични, управни спорови, управни постапки и други постапки што се водат пред судовите и пред јавните обвинителства. Прашањето за употребата на јазикот при водењето на судските постапки е уредено со амандманот XXV од Уставот. Според овој амандман, постапката пред судовите се уредува со закон што се донесува со двотретинско мнозинство од вкупниот број пратеници. Употребата на јазикот во постапките пред судовите е уредена со Законот за кривичната постапка, Законот за парничната постапка, Законот за вонпарничната постапка, Законот за управните спорови, а во управната постапка со Законот за општата управна постапка и други процесни закони. Сите наведени процесни закони се системски и се донесени со двотретинско мнозинство од вкупниот број пратеници во Собранието.
17. На член 10, став 1 и 2 не му е место во овој закон, туку во матичните закони. Но, во формулација мора да стои дека покрај на македонски јазик, на барање на граѓанинот, наведените документи може да бидат издадени и на јазикот кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните, согласно чл. 7 (амандман V), став 3 од Уставот.
18. Членот 12, став 1, 2 и 3 е предмет на други закони, согласно чл. 7 (амандман V), став 3 од Уставот и не им е местото тука (точка 8 од Рамковниот договор).
19. Во член 15 е предвидено дека албанскиот јазик ќе биде втор службен јазик, покрај македонскиот јазик спротивно на чл. 7 (амандман V) од Уставот каде е утврдено дека нема основ за воведување на друг службен јазик покрај македонскиот посебно во работата на ДИК, но има во работата на општинските изборни тела во оние единици на локалната самоуправ во кои има најмалку 20 % граѓани кои зборуваат друг јазик различен од македонскиот.
20. Во член 16, став 2 од оспорениот закон се уредува прашањето на употреба на јазиците на граничните премини кои се меѓудржавен простор, како и на натписите и патоказите кои согласно чл. 7 (амандман V) МОРА да се на јазикот што е службен во меѓународните односи, а тоа е македонскиот јазик. Истото важи и за аеродромите, кои без оглед на локацијата, не се локални објекти, туку објекти за меѓународна комуникација, добро е натписите да бидат и на јазикот кој што е службен во меѓународната комуникација, како и на некој од светските јазици.
21. Член 17 не треба да е предмет на овој закон, туку на Законот за Собранието и Деловникот на Собранието, кога се во прашање законските и подзаконските акти. Што се однесува до објавувањето на актите на сите државни органи и организации, агенции, правни лица….. не само на македонски, туку и на јазикот кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните како што член 1, став 3 и член 2, став 3 од законот се неуставни, односно не произлегуваат од чл. 7 (амандман V), така и објавувањето на актите на државните и други органи и на јазикот што го говорат 20 % граѓани во Р. Македонија е неуставно.
22. Член 18 не кореспондира со насловот Закон за употреба на јазици затоа што предвидува основање на Агенција за примена на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија, поради стандардизирање и воедначена употреба на јазикот и писмото на 20% од граѓаните во Република Македонија, со помошни тела за поддршка на институциите од член 1, став 3 и член 2, став 3.
Овој член е дискриминаторски и е спротивен на чл. 9 од Уставот, затоа што се однесува само на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во земјата, а не и на јазикот на граѓаните што претставуваат најмалку 20% во единиците на локалната самоуправа, како што е утврдено во став 2 и 6 од чл. 7 (амандман V) од Уставот.
Агенцијата не е замислена како стручно тело, по примерот на Советот за македонски јазик, составен од претседател и 8 члена, истакнати поединци од областа на културата, науката, образованието, со мандат од четири години (член 9 од Законот за употреба на македонскиот јазик), туку како државен орган со директор, избран од Владата за период од 4 години. Ако нема вакво тело за заштита на македонскиот јазик како државен јазик, која е правната логика да има тело за заштита на немнозинските јазици чие што познавање не е обврска на секој граѓанин? Каква е правната оправданост да се има Агенција само за употреба на еден јазик?
23. Истово важи и за службените јазици во единиците на локалната самоуправа. И во поглед на вработувањата предвидени во став 3, од член 18 на оспорениот закон се промовира дискриминација, спротивно на член 9 од Уставот, затоа што сите вработени (овластени судски преведувачи, лингвисти, филолози по албански јазик, лиценцирани лектори) се бара да бидат Албанци. Дали ова значи дека нема да има потреба од лектори, лингвисти, филолози – Македонци, Турци, Роми, Срби.. зарем само Албанци ќе преведуваат од македонски на албански и обратно? Сите ли Албанци ќе станат преведувачи?
24. Согласно чл. 18, став 5 од оспорениот закон, од државниот буџет би се издвојувале огромни средства само за заштита на јазикот на заедницата што изнесува најмалку 20 % во Република Македонија, која има ексклузивен статус и заштита на државно ниво, за разлика од службениот јазик на целата територија и во меѓународните односи, како и за службените јазици на локално ниво?
Членот 19 од законот е дискриминаторски и спротивен на чл. 9 од Уставот затоа што сите надлежности се однесуваат само на употребата на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Р. Македонија.
25. Член 20 од оспорениот закон предвидува формирање на Инспекторат за употреба на јазиците во состав на Министерството за правда, па дури и посебен закон за него, што е преседан во македонскиот правен и политички систем. Инспекцискиот надзор над спроведувањето на Законот за употреба на македонскиот јазик врши Министерството за култура преку своите инспектори.
Од кога јазикот, н тоа само албанскиот, стана прашање на Министерството за правда? Зошто е овој инспекторат во ова министерство, а не во Министерството за култура? Истиот, според насловот на законот треба да биде надзорен орган над спроведувањето на Законот за употреба на јазиците, меѓутоа според одредбите во прашање е само јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните, за жал.
26. Член 20 од оспорениот закон е дискриминаторен и спротивен на чл. 9, но и на чл. 7 (амандман V) од Уставот затоа што Законот за употреба на јазиците е Закон за употреба на албанскиот јазик, а сега одеднаш се споменува Инспекторат за употреба на јазиците.
27. И член 21 од оспорениот закон е исто така дискриминаторен затоа што зборува за службениот јазик на 20% од граѓаните во државата, а не и за јазиците што ги зборуваат другите заедници што изнесуваат 20% во единиците на локалната самоуправа, а да не зборуваме за оние под 20 %.
28. Во член 22, став 1 и 2 предвидени се драконски казни од 4000-5000 евра за органите од член 1, став 3, член 2, став 3 и сите други институции, како и 30% од одмерената глоба за службеното лице. Ако третманот на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните како службен на централно ниво, во сите државни органи и институции, правни лица од каков било карактер е НАДВОР од чл. 7 (амандман V), став 4 и 5 од Уставот, заканата со санкции е правно спорна.
29. Исто така, оваа одредба е спротивна на член 14 од Уставот, затоа што не се определени делата за кои следи казната што води кон дискреционо, бесправно казнување. Во член 14 од Уставот стои дека: „Никој не може да биде казнет за дело кое пред да биде сторено не било утврдено со закон или друг пропис како казниво дело и за кое не била предевидена казна: Nullum crimen , nulla poena sine lege!
30. Интересно, но иако според член 2, став 2 од Законот за употреба на македонскиот јазик „неговата употреба е право и должност на граѓаните на Републиката, предвидените казни главно не се однесуваат на неговата (не)употреба, туку на постапката за добивање лекторска лиценца и испитите за неа и изнесуваат најмногу 1500 евра за правното лице и 30% од истата за одговорното лице.
31. Член 23, во став 1 предвидува рок од една година за донесување на сите подзаконски акти од страна на сите надлежни институции, што е невозможно. Според став 2, во рок од 6 месеци сите органи и институции треба да ги спроведат обврските за двојазичните називи. Невозможно. Став 3 бара Владата да развие програма за покренување на јавната свест за примена на овој закон. Во прашање е одредба која нема правен, туку политички, декларативен карактер. Како? Со казни за неуставни решенија? Што стана со владеењето на правото како врвен приоритет? Став 4 бара во рок од една година за усогласување на другите закони со оспорениот закон?
32. Како може закон што се носи со 2/3 мнозинство или со апсолутно мнозинство да се усогласува со овој закон?
33. Во однос на член 24 од законот рековме дека, Рамковниот договор, Анекс „Б“ (законски промени) точка 8 (закони што се однесуваат на употребата на јазиците) не се бара посебен закон. Сепак, таков, под наслов Закон за употреба на јазикот што го зборуваат 20 % од граѓаните во РМ и во единиците на локалната самоправа е донесен во 2008 и амандмиран во 2011 година.
Во номотехничка смисла, неговиот наслов како и неговите одредби се соодветни на чл. 7 (амaндман V), став 2 од Уставот. Повикувањето на став 5 како уставен основ на овој закон е крајно проблематично, затоа што терминот „закон“ овде е употребен во генеричка смисла на зборот. Во спротивно, целосно несоодветно, овој закон би се викал Закон за употреба на јазиците во државните органи.
Од погоре кажаното е јасно дека јазичните прашања се предмет на многу закони кои што се носат со 2/3 или со апсолутно мнозинство. Не само што не постои причина за дислокација, туку истата е правно проблематична затоа што бара нивно усогласување со еден обичен закон. Згора, со овој закон се излегува од уставната рамка и од рамката на Рамковниот договор. Всушност, затоа овој закон и не се повикува во првиот член на Уставот.
Само уставни измени би можеле да бидат основ на ваков закон.
34. Член 25 е неуставен, односно спротивен на член 52, став (3) од Уставот: „Законите влегуваат во сила најрано осмиот ден по денот на објавувањето, а по исклучок, што го утврдува Собранието, со денот на објавувањето“.
Се разбира, исклучокот е предвиден за закони што се носат по итна постапка или други исклучителни ситуации, но нема ниту една причина овој закон да стапи во сила без vacatio legis.
Собранието не нотираше, ниту може да најде логична причина за итноста на неговото стапување во сила. Всушност, стапувањето во сила на закон што се однесува на примената на јазикот на 20% од граѓаните во РМ и во единиците на локалната самоуправа мора да се врзе за претходно спроведен попис, согласно чл. 7 (амандман V), став 2 од Уставот.
III.
Врз основа на сето погоренаведено, како подносители на иницијативата бараме од Уставниот суд, согласно член 11, член 70 алинеја 1, и член 71 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд, да донесе:
1. РЕШЕНИЕ ЗА ПОВЕДУВАЊЕ ПОСТАПКА ЗА ОЦЕНУВАЊЕ НА УСТАВНОСТА на Законот за употреба на јазиците и по спроведената постапка да ДОНЕСЕ
2. РЕШЕНИЕ ЗА ВРЕМЕНА МЕРКА со запирање од извршување на поединечните акти и дејствија преземени врз основа на оспорениот закон поради ризик од штетните последици кои се појавени како резултат на неговата примена по правата и слободите на граѓаните
3. ОДЛУКА ЗА ПОНИШТУВАЊЕ на Законот за употреба на јазиците („Сл. весник на РМ, бр. 7/2019) во целина.
Скопје, 19. 12. 2019 година
Подносител на иницијативата:
Проф. д-р Тања Каракамишева – Јовановска,
Професори кои потпишаа изјава за поддршка:
1. Проф. д-р Саво Климовски
2. Академик Ката Ќулафкова
3. Проф. д-р Јасна Котеска
4. Проф. д-р Ганка Цветанова
5. Проф. д-р Александар Климовски
6. Проф. д-р Родна Живковска
7. Проф. д-р Александра Ѓуркова
8. Проф. д-р Оливер Андонов
9. Проф. д-р Симона Груевска – Маџоска
10. Проф. д-р Владимир Божиновски
11. Проф. д-р Иванка Василевска
12. Проф. д-р Александар Спасеновски
13. Проф. д-р Васко Наумовски
14. Проф. д-р Александар Даштевски
